Verkefni fyrir hæfniviðmið náttúrugreina

Haustið 2024 voru samþykktar tillögur að endurskoðun greinarsviða aðalnámsskrár grunnskóla frá 2013. Þar er m.a. ítarlegar farið í þá þætti sem snerta skuli á í náttúruvísindum (og eitthvað var rætt um að kaflinn um náttúrugreinar yrði endurnefndur til að nota hugtakið náttúruvísindi). Hæfniviðmiðin er að finna í náttúrugreinakaflanum vef ANG.

Markmiðið er ekki að hægt sé að fara í hæfniviðmið og „tikka í boxin“ heldur frekar að gefa dæmi um hvers kyns verkefni megi nýta til að ná þess lags hæfniviðmiði. Slíkt styður við heildstæðari skoðun á efni og þeim kröfum sem kennarar gera til nemenda. Eins er vert að benda á ágæta áminningu úr tillögunni:

„Þegar sjónum er beint sérstaklega að einu hæfniviðmiði þarf að hafa í huga að nám er samfellt ferli og skapandi athöfn, fremur en söfnun afmarkaðrar þekkingar og þjálfun í tiltekinni leikni.“

Vinnulag náttúruvísinda

Vinnulag náttúruvísinda

Yfirheiti	Við lok 4. bekkjar getur nemandi:	Við lok 7. bekkjar getur nemandi:	Við lok 10. bekkjar getur nemandi:
Hugtök	notað einföld hugtök í náttúruvísindum við athuganir og í umræðu, [HUG (4)]	beitt algengustu hugtökum og heitum í náttúruvísindum við athuganir, í umræðu og textaskrifum, [HUG (7)]	beitt hugtökum og heitum í náttúruvísindum við fjölbreyttar aðstæður, [HUG (10)]
Læsi á gögn og náttúru vísindatexta	lesið einfaldan náttúruvísindatexta og endursagt helstu atriði með eigin orðum, skoðað einfaldar myndir og sagt frá efninu, [LÆS (4)]	lesið náttúruvísindatexta sér til gagns og endursagt með eigin orðum, túlkað myndrit og skoðað myndefni um náttúrufræði, umorðað og nýtt til útskýringa, [LÆS (7)]	lesið þyngri náttúruvísindatexta sér til gagns og ánægju og endursagt og rætt helstu atriði, lesið út úr myndritum og myndefni um náttúrufræði, umorðað, túlkað og sett í margvíslegt samhengi, [LÆS (10)]
Athuganir	framkvæmt einfaldar athuganir og skráð mælingar á hversdagslegum hlutum samkvæmt leiðbeiningum, [ATH (4)]	framkvæmt, skráð og safnað upplýsingum út frá einföldum athugunum og mælingum úti og inni samkvæmt fyrirmælum, [ATH (7)]	framkvæmt, skráð og safnað upplýsingum út frá athugunum og mælingum úti og inni, samkvæmt fyrirmælum og á eigin vegum, [ATH (10)]
Miðlun	kynnt niðurstöður einfaldra athugana og tekið þátt í umræðu um efnið, [MIÐ (4)]	kynnt niðurstöður rannsókna, útskýrt hvaða vinnubrögðum var beitt og tekið þátt í umræðum um efnið, [MIÐ (7)]	kynnt niðurstöður rannsókna, tekið þátt í gagnrýnum umræðum og metið gildi þess að vísindalegum upplýsingum sé miðlað á skýran hátt, [MIÐ (10)]
Vísindaleg vinnubrögð	sett fram spurningar, leitað svara um náttúruleg fyrirbæri og útskýrt valið viðfangsefni, [VÍS (4)]	þekkt ferli vísindalegra vinnubragða og unnið eftir þeim í stýrðum verkefnum, [VÍS (7)]	sett fram vísindalega tilgátu og beitt margvíslegum vísinda-legum vinnubrögðum til að kanna hana í þekkingarleit og úrvinnslu verkefna, [VÍS (10)]
Eðli vísindalegrar þekkingar	rætt hvort tiltekið atriði í samræðu eða texta sé staðreynd eða skoðun í tengslum við náttúruvísindi, [EVÞ (4)]	rætt muninn á staðreynd og skoðun, tilgátu og kenningu í tengslum við náttúruvísindi, [EVÞ (7)]	skýrt muninn á staðreynd og skoðun, tilgátu og kenningu í tengslum við náttúruvísindi og sagt frá dæmum um vísindalega þekkingarsköpun, [EVÞ (10)]
Tengsl vísinda, tækni og menningar	útskýrt hvernig ákveðin tæki og búnaður geta hjálpað manninum að afla upplýsinga og hafa áhrif á heiminn. [VTM (4)]	rætt valin dæmi um samspil tækni, þekkingar og framfara og hvernig hugmyndir manna um heiminn hafa breyst með aukinni þekkingu. [VTM (7)]	tekið þátt í umræðu um hvernig náttúruvísindi bæði móta og mótast af tækni, menningu og heimsmynd mannsins. [VTM (10)]

Umhverfið

Yfirheiti	Við lok 4. bekkjar getur nemandi	Við lok 7. bekkjar getur nemandi	Við lok 10. bekkjar getur nemandi
Hringrásir efna og orku	nefnt dæmi um samspil lífvera og lífvana þátta [HRI (4)]	lýst samspili lífvera og lífvana þátta [HRI (7)]	lýst hringrás efna og orku, náttúrulegum ferlum og flæði orku í náttúrunni [HRI (10)]
Vistkerfi	skoðað og kannað helstu vistkerfi í nærumhverfi sínu [VIST (4)]	lýst mismunandi vistkerfum og nefnt dæmi um áhrif sem nýjar tegundir geta haft á umhverfi sitt [VIST (7)]	útskýrt þarfir lífvera og rætt á gagnrýninn hátt um þróun ólíkra vistkerfa [VIST (10)]
Líffræðileg fjölbreytni	gert sér grein fyrir fjölbreytni innan tegunda og milli tegunda	áttað sig á gildi líffræðilegrar fjölbreytni og tengslum við velferð manna og dýra	útskýrt gildi líffræðilegrar fjölbreytni og tengsl við velferð manna, dýravernd, sjálfbæra þróun og vistkerfin
Náttúruvernd	sagt frá og áttað sig á náttúruvernd í nærumhverfi sínu [NÁT (4)]	rætt um og skilið ástæður náttúruverndar [NÁT (7)]	fjallað um og tekið gagnrýna afstöðu til siðferðilegra þátta sem tengjast náttúruvernd [NÁT (10)]
Veðurfar	gert sér grein fyrir nokkrum einkennum veðurfars í nærumhverfi [VEÐ (4)]	lýst helstu sérkennum veðurfars við Ísland [VEÐ (7)]	útskýrt loftslag, vinda og hafstrauma Jarðar [VEÐ (10)]
Loftslagsbreytingar	fjallað um hvaða hlutverki lofthjúpurinn gegnir fyrir líf á jörðinni [LOF (4)]	útskýrt gróðurhúsaáhrif og tengsl við loftslagsbreytingar [LOF (7)]	útskýrt loftslagsbreytingar, ástæður, afleiðingar og mótvægisaðgerðir [LOF (10)]
Náttúruauðlindir og sjálfbær nýting	tekið þátt í umræðu um hvernig maðurinn nýtir náttúruna [NSN (4)]	áttað sig á mikilvægi þess að nýta náttúruauðlindir án þess að ganga um of á þær [NSN (7)]	gert grein fyrir verndun og nýtingu náttúruauðlinda í tengslum við sjálfbæra þróun, sjálfbæra nýtingu og rýnt í eigin neysluvenjur [NSN (10)]
Einstaklingurinn og umhverfið	gengið vel um umhverfið og átti sig á mikilvægi þess [EOU (4)]	rætt valin dæmi um tengsl einstaklinga, nærumhverfis og umhverfismála á heimsvísu [EOU (7)]	rætt á gagnrýninn hátt tengsl einstaklinga, nærumhverfis og umhverfismála á heimsvísu [EOU (10)]
Geta til aðgerða	komið með hugmyndir að aðgerðum sem tengjast náttúruvernd og tekið þátt í verkefnum í nærumhverfi sínu [GET (4)]	skipulagt og tekið þátt í aðgerðum er varða náttúruvernd og umhverfismál í nærumhverfi sínu [GET (7)]	skipulagt og tekið þátt í aðgerðum er varða náttúruvernd og umhverfismál í nærumhverfi og í alþjóðlegu samhengi [GET (10)]

Lífið

Yfirheiti	Við lok 4. bekkjar getur nemandi	Við lok 7. bekkjar getur nemandi	Við lok 10. bekkjar getur nemandi
Upplifun af náttúrunni	sagt frá eigin upplifun af lífverum í náttúru-legu umhverfi [UPP (4)]	lýst reynslu sinni, athugun og upplifun af lífverum í náttúrulegu umhverfi [UPP (7)]	gert grein fyrir tengslum sínum við aðrar lífverur og eigin athugunum á hegðun þeirra [UPP (10)]
Flokkun og lífsskilyrði lífvera	rætt um helstu einkenni lífvera og lífsskilyrði þeirra [FLO (4)]	útskýrt helstu einkenni og lífsskilyrði lífvera og tekið dæmi um tengsl þeirra innbyrðis [FLO (7)]	útskýrt einkenni og lífsskilyrði lífvera og flokkun þeirra eftir skyldleika [FLO (10)]
Örverur	gert sér grein fyrir tilvist örvera í umhverfinu sem geta ýmist verið gagnlegar eða skaðlegar [ÖRV (4)]	nefnt dæmi um gagn og skaðsemi örvera [ÖRV (7)]	þekkt gagn og skaðsemi örvera [ÖRV (4)]
Frumur	gert sér grein fyrir að allar lífverur eru gerðar úr frumum [FRU (4)]	áttað sig á að frumur eru grunneining lífs á Jörðinni [FRU (7)]	útskýrt gerð frumna, líffæri þeirra og starfsemi [FRU (10)]
Þróun	áttað sig á að lífverur hafa tekið breytingum frá upphafi lífs á Jörðu [ÞRÓ (4)]	nefnt dæmi um náttúruval og aðlögun [ÞRÓ (7)]	fjallað um þróun lífvera og tekið dæmi um hvernig lífverur hafa aðlagast umhverfi sínu [ÞRÓ (10)]
Erfðir		skilið að lífverur erfa einkenni forfeðra sinna [ERF (7)]	útskýrt hvernig einkenni erfast á milli kynslóða [ERF (10)]
Bygging og starfsemi plantna	lýst ytri byggingu á helstu hlutum plantna [PLÖ (4)]	sagt frá hvernig plöntur nýta ljóstillífun til að afla næringar [PLÖ (7)]	gert grein fyrir fjölbreytileika plantna, starfsemi mismunandi plöntuhópa og mikilvægi þeirra fyrir kolefnisbindingu [PLÖ (10)]
Bygging og starfsemi sveppa	lýst ytri byggingu á helstu hlutum sveppa [SVE (4)]	sagt frá rotverum og hvernig sveppir afla næringar [SVE (7)]	gert grein fyrir fjölbreytileika sveppa, starfsemi mismunandi tegunda og hvernig þeir taka þátt í samskiptum milli plantna [SVE (10)]
Bygging og starfsemi dýra	lýst helstu einkennum valinna dýra [DÝR (4)]	sagt frá einkennum helstu hópa dýra [DÝR (7)]	gert grein fyrir fjölbreytileika dýra og mismunandi einkennum [DÝR (10)]
Líffæri og líffærakerfi	lýst byggingu og starfsemi mannslíkamans á einfaldan hátt [LÍF (4)]	lýst helstu líffærakerfum mannslíkamans og starfsemi þeirra í grófum dráttum [LÍF (7)]	lýst hlutverki og samspili helstu líffæra og líffærakerfa mannslíkamans [LÍF (10)]
Kynheilbrigði	tjáð sig á einfaldan hátt um einkastaði líkamans og borið virðingu fyrir þeim [KYN (4)]	lýst breytingum sem verða við kynþroskaaldur og gert sér grein fyrir mikilvægi gagnkvæmrar virðingar í samskiptum kynjanna [KYN (7)]	rætt kynheilbrigði, kynvitund, ábyrga hegðun í kynlífi, mikilvægi þess að virða mörk, tilfinningar og tilgang getnaðarvarna [KYN (10)]
Heilsa	rætt mikilvægi hreyfingar, hreinlætis, hollrar fæðu, hvíldar og svefns [HEI (4)]	rætt hvernig einstaklingur getur stuðlað að líkamlegu og andlegu heilbrigði [HEI (7)]	útskýrt hvernig einstaklingur getur stuðlað að eigin velferð, líkamlegu og andlegu heilbrigði með ábyrgri neyslu, hegðun og samskiptum [HEI (10)]

Efnin

Yfirheiti	Við lok 4. bekkjar getur nemandi	Við lok 7. bekkjar getur nemandi	Við lok 10. bekkjar getur nemandi
Uppbygging efna	þekkt og flokkað algeng efni og lýst helstu eiginleikum þeirra [EFN (4)]	útskýrt að allt er búið til úr frumeindum og sameindum [EFN (7)]	þekkt uppbyggingu frumeinda og sameinda og myndun jóna [EFN (10)]
Varðveisla massa	með athugun sýnt fram á að efni geta skipt um form og breyst en hverfa ekki [VAM (4)]	nefnt dæmi um varðveislu massa og tengt við hversdagslega atburði [VAM (7)]	útskýrt varðveislu massa, tengt við hegðun efna og frumeindakenninguna [VAM (10)]
Lotukerfið	bent á algengustu frumefni og efnasambönd [LOT (4)]	notað algeng efnatákn í umfjöllun um lotukerfið og efni í umhverfi sínu [LOT (7)]	útskýrt uppbyggingu lotukerfisins og tengt við eiginleika efna [LOT (10)]
Efnajöfnur		þekkt algengar formúlur efnasambanda sem birtast í daglegu lífi [EJÖ (7)]	þekkt heiti algengra frumefna og efnasambanda og unnið með þau í efnajöfnum [EJÖ (10)]
Efna-breytingar og eiginleikar efna	framkvæmt og útskýrt einfaldar tilraunir um efnabreytingar og hamskipti [EIG (4)]	gert grein fyrir efnabreytingum og hamskiptum og útskýrt með dæmum [EIG (7)]	lýst efnabreytingum og samspili þeirra við hitastig og orku m.a. með efnajöfnum [EIG (10)]
Leysni	rannsakað leysni algengra efna á heimilinu [LEY (4)]	fjallað um hugtakið leysni og tengt við athafnir í daglegu lífi [LEY (7)]	unnið með leysni mismunandi efna í vökvum og lofttegundum [LEY (10)]
Sýrustig	þekkt dæmi um hættuleg efni á heimilinu [SÝR (4)]	þekkt muninn á sýru og basa [SÝR (7)]	útskýrt og unnið með pH kvarðann [SÝR (10)]

Orkan

Yfirheiti	Við lok 4. bekkjar getur nemandi	Við lok 7. bekkjar getur nemandi	Við lok 10. bekkjar getur nemandi
Orka	framkvæmt og fjallað um athuganir sem tengjast algengustu orkuformum í umhverfi sínu [ORK (4)]	lýst helstu orkuformum og lýst einföldum dæmum um varðveislu orkunnar [ORK (7)]	gert grein fyrir orku í mismunandi formum og tengt við varðveislu orkunnar [ORK (10)]
Nýting orku	nefnt dæmi um uppruna orku og tekið þátt í umræðu um orkusparnað [NÝT (4)]	rætt dæmi um framleiðslu og nýtingu á orku í daglegu lífi [NÝT (7)]	lýst ólíkum leiðum við framleiðslu, dreifingu og nýtingu orku og lýst áhrifum á umhverfi og náttúru [NÝT (10)]
Varmi	útskýrt muninn á heitu og köldu með einföldum tilraunum [VAR (4)]	sýnt skilning á hugtökunum varmi og hitastig og tengt þau við daglegt líf [VAR (7)]	útskýrt mismunandi varmaflutning og samspil varma og hitastigs [VAR (10)]
Rafmagn og segulmagn	kannað eiginleika segla [RSM (4)]	lýst eiginleikum segla og notkun þeirra og kannað eiginleika rafhlaðinna hluta, [RSM (7)]	útskýrt stöðurafmagn og tengsl rafmagns og segulmagns [RSM (10)]
Rafmagn og rafrásir	sagt frá þróun algengra rafmagnstækja [RÁS (4)]	framkvæmt einfaldar athuganir á rafrásum og útskýrt hvernig rafmagn verður til [RÁS (7)]	útskýrt einfaldar rafrásir [RÁS (10)]
Bylgjur	skoðað hljóð og ljós og lýst einföldum eiginleikum þeirra [BYL (4)]	lýst eiginleikum hljóðs og ljóss og ýmsum fyrirbærum með tilliti til hljóðs og lita [BYL (7)]	útskýrt bylgjur rafsegulrófsins og hljóðs og lýst eiginleikum þeirra [BYL (10)]
Gagn og skaðsemi bylgna	framkvæmt og fjallað um athuganir á sýnilegum bylgjum [GSB (4)]	rætt um gagnsemi og hættur við helstu bylgjur í nærumhverfinu [GSB (7)]	gert grein fyrir gagnsemi og hættum við bylgjur [GSB (10)]
Kraftar og hreyfing	framkvæmt og fjallað um athuganir sem tengjast kröftum sem birtast í daglegu lífi [AFL (4)]	þekkt og fjallað um hreyfingu og einfaldar tegundir krafta [GSB (7)]	útskýrt helstu kraftalögmál sem verka í daglegu lífi manna [GSB (10)]
Massi	áttað sig á að efni hafa massa og stærð [MAS (4)]	áttað sig á muninum á massa og rúmmáli og helstu mælieiningum þessara eiginleika [MAS (4)]	mælt og reiknað eðlismassa efna og útskýrt muninn á massa og þyngd [MAS (4)]

Alheimurinn

Yfirheiti	Við lok 4. bekkjar getur nemandi	Við lok 7. bekkjar getur nemandi	Við lok 10. bekkjar getur nemandi
Jörðin	gert grein fyrir ástæðum dægraskipta [JÖR (4)]	útskýrt árstíðirnar og dægraskipti út frá stöðu Jarðar í sólkerfinu [JÖR (7)]	gert grein fyrir stöðu og hreyfingu jarðar og áhrifum hennar á líf á Jörðu [JÖR (10)]
Mótun lands	nefnt dæmi um hvernig land verður til og mótast [MÓT (4)]	lýst hvernig náttúruöfl hafa áhrif á myndun og mótun lands [MÓT (7)]	útskýrt hvernig land hefur myndast og mótast á jarðsögulegum tíma [MÓT (10)]
Hamfarir	nefnt dæmi um náttúruhamfarir sem búast má við á Íslandi og hvernig viðbrögð við þeim eru skipulögð [HAM (4)]	lýst helstu sérkennum náttúruhamfara sem búast má við á Íslandi og hvernig viðbrögð við þeim eru skipulögð [HAM (7)]	útskýrt hvar og af hverju helstu náttúruhamfarir verða sem búast má við á Íslandi og hvernig viðbrögð við þeim eru skipulögð [HAM (10)]
Tunglið	bent á hvernig Tunglið tekur breytingum yfir mánuðinn [TUN (4)]	lýst gangi Tunglsins um Jörðina [TUN (7)]	gert grein fyrir áhrifum Tunglsins á Jörðina [TUN (10)]
Sólkerfið	fjallað um helstu hnetti í sólkerfinu [SÓL (4)]	gert grein fyrir uppbyggingu sólkerfisins [SÓL (7)]	þekkt eiginleika sólkerfisins og gert grein fyrir myndun, stöðu og hreyfingu sólkerfa [SÓL (10)]
Alheimurinn	gert sér grein fyrir að flestar stjörnur á himninum eru sólir í öðrum sólkerfum [ALH (4)]	gert grein fyrir staðsetningu Jarðarinnar í Vetrarbrautinni [ALH (7)]	gert grein fyrir myndun og þróun stjarna [ALH (10)]