Hæfniviðmið samfélagsgreina

Hér má finna yfirlit yfir hæfniviðmið kafla Aðalnámsskrár grunnskóla fyrir samfélagsgreinar ásamt hlekkjum á undirsíður þar sem koma má fyrir ítarfefni fyrir hvert hæfniviðmið. Markmiðið er ekki að hægt sé að fara í hæfniviðmið og „tikka í boxin“ heldur frekar að gefa dæmi um hvers kyns verkefni megi nýta til að ná þess lags hæfniviðmiði. Slíkt styður við heildstæðari skoðun á efni og þeim kröfum sem kennarar gera til nemenda. Eins er vert að benda á ágæta áminningu úr tillögunni:

„Þegar sjónum er beint sérstaklega að einu hæfniviðmiði þarf að hafa í huga að nám er samfellt ferli og skapandi athöfn, fremur en söfnun afmarkaðrar þekkingar og þjálfun í tiltekinni leikni.“

Vinnulag samfélagsgreina

Yfirheiti	Við lok 4. bekkjar getur nemandi	Við lok 7. bekkjar getur nemandi	Við lok 10. bekkjar getur nemandi
Hugtök	rætt um samfélagið og notað valin hugtök í því samhengi [Hugtök (4)]	útskýrt og notað mikilvæg hugtök samfélags-greina [Hugtök (7)]	útskýrt, rökrætt og beitt mikilvægum hugtökum samfélagsgreina [Hugtök (10)]
Upplýsingalæsi	aflað sér upplýsinga um samfélagið úr völdum textum, hljóð- og myndefni og sagt frá efninu [Upplýsingalæsi (4)]	aflað sér upplýsinga um samfélagsleg málefni úr textum, hljóð- og myndefni, umorðað og nýtt til umfjöllunar [Upplýsingalæsi (7)]	aflað sér upplýsinga um samfélagsleg og alþjóðleg málefni úr heimildum á fjölbreyttu formi, túlkað og hagnýtt [Upplýsingalæsi (10)]
Skoðanamyndun	greint upplýsingar og ólíkar skoðanir úr völdum heimildum og myndað sér eigin skoðanir [Skoðanamyndun (4)]	metið og brugðist við ólíkum skoðunum og upplýsingum úr heimildum á ólíku formi og myndað sér eigin skoðanir [Skoðanamyndun (7)]	vegið og metið upplýsingar og skoðanir úr heimildum á margvíslegu formi, myndað sér eigin skoðanir og tekið upplýsta afstöðu til málefna [Skoðanamyndun (10)]
Gagnrýnar umræður	spurt spurninga og tekið þátt í umræðu um valin samfélagsleg og siðferðileg málefni [Gagnrýnar umræður (4)]	spurt opinna spurninga og tekið þátt í umræðu um ólík málefni af samfélagslegum og siðferðilegum toga [Gagnrýnar umræður (7)]	spurt fjölbreyttra spurninga og tekið þátt í gagnrýninni umræðu um samfélagsleg og siðferðileg málefni frá mismunandi sjónarhornum [Gagnrýnar umræður (10)]
Setja sig í spor annarra	sett sig í spor jafnaldra og fjölskyldumeðlima [Setja sig í sporannarra (4)]	sett sig í spor fólks með ólíkan bakgrunn á völdum stöðum og tímum [Setja sig í sporannarra (7)]	sett sig í spor fólks með ólíkan bakgrunn og viðhorf á ýmsum stöðum og tímum [Setja sig í sporannarra (10)]
Miðlun	miðlað þekkingu sinni og skoðunum tengdum samfélaginu [Miðlun (4)]	miðlað þekkingu, leikni og skoðunum á samfélagslegum málefnum á fjölbreyttan hátt [Miðlun (7)]	miðlað þekkingu, leikni og skoðunum á samfélagslegum og hnattrænum málefnum á fjölbreyttan og skapandi hátt [Miðlun (10)]
Lýðræðislegt samstarf	tekið þátt í samstarfi og sameiginlegum ákvörðunum í jafningjahópi og innan fjölskyldunnar [Lýðræðislegt samstarf (4)]	tekið þátt í lýðræðislegu samstarfi og samræðu [Lýðræðislegt samstarf (7)]	tekið ábyrgan þátt í lýðræðislegu samstarfi og samræðu [Lýðræðislegt samstarf (10)]

Sjálfsmynd

Yfirheiti	Við lok 4. bekkjar getur nemandi	Við lok 7. bekkjar getur nemandi	Við lok 10. bekkjar getur nemandi
Félagsmótun	sagt frá sjálfum sér með hliðsjón af uppruna, búsetu, fjölskyldu, siðum og venjum [Félagsmótun (4)]	lýst sjálfum sér og tekið dæmi um þætti sem hafa áhrif á eigin sjálfsmynd, svo sem úr nærsamfélagi, umhverfi og menningu [Félagsmótun (7)]	útskýrt hvernig sjálfsmynd mótast af menningu, félagslegu umhverfi, aðstæðum og alþjóðlegum áhrifum [Félagsmótun (10)]
Þarfir	áttað sig á mikilvægi næringar, hvíldar, svefns, hreyfingar og hreinlætis [Þarfir (4)]	rætt um heilbrigða lífshætti og samskipti og ræktað mikilvægar þarfir [Þarfir (7)]	gert sér grein fyrir þörfum sínum og fjallað um ábyrgð sína á eigin lífi, lífsháttum og heilbrigði [Þarfir (10)]
Tilfinningar	áttað sig á og lýst ýmsum tilfinningum, svo sem gleði, tilhlökkun, sorg og reiði [Tilfinningar (4)]	lýst margvíslegum tilfinningum og áttað sig á áhrifum þeirra á hugsun og hegðun [Tilfinningar (7)]	þekkt margbreytileika eigin tilfinninga og bent á víxlverkun tilfinninga, hugsunar, hegðunar og samskipta [Tilfinningar (10)]
Hugarfar	áttað sig á mikilvægi jákvæðra viðhorfa fyrir sjálfan sig [Hugarfar (4)]	lýst með dæmum mikilvægi jákvæðra lífsviðhorfa, hugarfars og seiglu fyrir eigin þroska [Hugarfar (7)]	rökstutt mikilvægi eigin jákvæðra lífsviðhorfa, hugarfar vaxtar og seiglu fyrir persónulega farsæld og þroska [Hugarfar (10)]
Sjálfsþekking	gert sér og öðrum grein fyrir hvar eigin styrkur og áhugi liggur [Sjálfsþekking (4)]	gert grein fyrir eigin áhugasviðum, styrk og áskorunum og hvernig hægt er að vinna með þá þætti á uppbyggilegan hátt [Sjálfsþekking (7)]	gert grein fyrir eigin áhugasviðum, styrk og áskorunum og myndað sér raunhæfa framtíðaráætlun á grunni þeirrar sjálfsþekkingar [Sjálfsþekking (10)]
Virðing	sýnt sjálfum sér og öðrum virðingu og sagt frá því hvernig það er hægt [Virðing (4)]	sýnt virðingu fyrir sjálfum sér og öðrum, sett sér mörk í samskiptum og lýst því hvernig það er hægt [Virðing (7)]	borið virðingu fyrir sjálfum sér og öðrum, sett mörk í samskiptum og virt mörk annarra og útskýrt mikilvægi virðingar [Virðing (10)]
Staðalmyndir	fjallað um ólíka einstaklinga og hópa í skóla- og nærsamfélaginu [Staðalmyndir (4)]	lýst staðalmyndum og fordómum í samfélaginu og áhrifum þeirra og áttað sig á skaðsemi þeirra [Staðalmyndir (7)]	fjallað með gagnrýnum hætti um og greint staðalmyndir og fordóma, uppruna þeirra og afleiðingar [Staðalmyndir (10)]
Kynjafræði	bent á dæmi um fjölbreytni kynhlutverka og áhrif þeirra á sjálfsmyndina [Kynjafræði (4)]	beitt hugtökunum kyn, kynhneigð og kynhlutverk og áttað sig á fjölbreytni hinseginleikans [Kynjafræði (7)]	beitt hugtökum tengdum kynjafræði og útskýrt hvaða hlutverki þau gegna í kyngervi einstaklinga og sjálfsmynd [Kynjafræði (10)]
Fjármál einstaklings	áttað sig á kostnaði við eigin neyslu og muninum á þörfum og löngunum [Fjármál einstaklings (4)]	gert grein fyrir útgjöldum vegna þarfa, langana og hegðunar einstaklinga og mikilvægi fyrirhyggju í fjármálum [Fjármál einstaklings (7)]	gert grein fyrir hvernig þarfir, langanir og hegðun móta fjárhagslega stöðu einstaklinga og tekið ábyrga afstöðu í eigin fjármálum og neyslu [Fjármál einstaklings (10)]

Siðferði og trú

Yfirheiti	Við lok 4. bekkjar getur nemandi	Við lok 7. bekkjar getur nemandi	Við lok 10. bekkjar getur nemandi
Virðing fyrir fjölbreytileika	áttað sig á að fólk býr við ólík fjölskylduform, hefur ólíkan bakgrunn og borið virðingu fyrir mismunandi lífsviðhorfum og siðum [Virðing fyrir fjölbreytileika (4)]	dregið fram ólíkan bakgrunn fólks og virt mismunandi trú, lífsgildi, skoðanir og siði [Virðing fyrir fjölbreytileika (7)]	borið saman ólíkan bakgrunn og fjölbreytni fólks, fjallað um og virt mismunandi trú, lífsgildi, skoðanir og siði [Virðing fyrir fjölbreytileika (10)]
Trú og lífsviðhorf	velt fyrir sér nærtækum spurningum sem tengjast trú, lífsviðhorfi og breytni [Trú og lífsviðhorf (4)]	rætt viðfangsefni sem snerta trú, lífsviðhorf og siðferði og sett í samhengi við atburði daglegs lífs [Trú og lífsviðhorf (7)]	fengist við og greint viðfangsefni sem snerta trú, lífsviðhorf og siðferði og tengjast spurningum um merkingu og tilgang lífsins [Trú og lífsviðhorf (10)]
Trúarbrögð	sagt deili á nokkrum frásögnum, helstu hátíðum og siðum kristni og annarra trúarbragða, einkum í nærsamfélaginu [Trúarbrögð (4)]	gert grein fyrir völdum frásögnum, hefðum, hátíðum, siðum og táknum í kristni og nokkrum helstu trúarbrögðum heims [Trúarbrögð (7)]	túlkað frásagnir, hefðir, kenningar, hátíðir, siði og tákn kristni og annarra helstu trúarbragða heims [Trúarbrögð (10)]
Áhrif trúarbragða	áttað sig á að trúar- og lífsviðhorf fólks birtast í mismunandi viðhorfum, siðum og venjum [Áhrif trúarbragða (4)]	borið saman valin trúarbrögð og lífsviðhorf og áhrif þeirra á líf fólks [Áhrif trúarbragða (7)]	útskýrt gildi trúarbragða og lífsviðhorfa, borið saman og greint áhrif þeirra á líf einstaklinga, hópa, samfélaga og sögu [Áhrif trúarbragða (10)]

Borgaravitund

Yfirheiti	Við lok 4. bekkjar getur nemandi	Við lok 7. bekkjar getur nemandi	Við lok 10. bekkjar getur nemandi
Reglur	sýnt þekkingu á reglum í samskiptum og útskýrt tilgang þeirra [Reglur (4)]	rætt reglur í samskiptum fólks og tilgang þeirra og tekið þátt í að setja sameiginlegar leikreglur með öðrum [Reglur (7)]	útskýrt hlutverk reglna í samskiptum fólks í fjölskyldu, vinahópi og þjóðfélaginu í heild og tekið þátt í að móta slíkar reglur [Reglur (10)]
Mannréttindi	rætt um réttindi sín og skyldur og þekkt til Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna [Mannréttindi (4)]	rætt stöðu sína sem þátttakandi í samfélaginu, réttindi og skyldur og mikilvægi mannréttinda og jafnréttis í samfélaginu og á heimsvísu og þekkt vel til Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna [Mannréttindi (7)]	þekkt almenn ákvæði um mannréttindi, uppruna þeirra og áhrif, hefur Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna að leiðarljósi og getur rökrætt gildi mannréttinda og jafnréttis á öllum sviðum samfélagsins og á heimsvísu [Mannréttindi (10)]
Samfélagsgerð	áttað sig á að hver einstaklingur er hluti af stærra samfélagi [Samfélagsgerð (4)]	fjallað um ólíkar samfélagsgerðir og hvernig þær tengjast lífi einstaklinga [Samfélagsgerð (7)]	greint hvernig hugmyndafræði, þ.m.t. trúarbrögð og stjórnmál, móta samfélagsgerð og tengjast lífi einstaklinga [Samfélagsgerð (10)]
Lýðræði	bent á dæmi um lýðræðislega þætti í skóla- og nær-samfélaginu [Lýðræði (4)]	lýst nokkrum einkennum lýðræðislegra samfélagshátta hér á landi [Lýðræði (7)]	útskýrt uppruna, einkenni og framkvæmd lýðræðis og skoðað hlutverk borgara á gagnrýninn hátt í hnattrænu samhengi [Lýðræði (10)]
Stjórnkerfi	sagt frá nokkrum stofnunum samfélagsins [Stjórnkerfi (4)]	gert grein fyrir hlutverki mikilvægra stofnana samfélagsins [Stjórnkerfi (7)]	útskýrt þróun og uppbyggingu stjórnkerfisins og formleg tengsl Íslands og þátttöku í alþjóðasamfélaginu [Stjórnkerfi (10)]
Velferðarsamfélag	áttað sig á mikilvægi samhjálpar í samfélaginu [Velferðarsamfélag (4)]	gert grein fyrir hugmyndum um samhjálp og velferð og framkvæmd þeirra í samfélaginu [Velferðarsamfélag (7)]	útskýrt og rökrætt hugmyndir um velferðarsamfélag [Velferðarsamfélag (10)]
Samneysla	þekkt dæmi um grunnþjónustu í samfélaginu [Samneysla (4)]	áttað sig á hvernig og hvers vegna kostnaður við ýmsa grunnþjónustu er greiddur af sameiginlegum sjóðum samfélagsins [Samneysla (7)]	skilið að skatta- og fjármálaumhverfi og lífskjör í samfélagi eru breytileg og þekkt þætti sem hafa áhrif á þau í alþjóðlegu samhengi [Samneysla (10)]
Slysavarnir	varast hættur á heimili sínu, í umferðinni og nærumhverfi [Slysavarnir (4)]	séð gildi slysavarna og þekkt viðbrögð við slysum í heimahúsum, nærsamfélagi og náttúrunni [Slysavarnir (7)]	bent á, fyrirbyggt og útskýrt rétt viðbrögð við ýmsum hættum í manngerðu umhverfi og náttúrunni [Slysavarnir (10)]
Umferðarreglur	sagt frá umferðarreglum fyrir gangandi og hjólandi vegfarendur og farið eftir þeim [Umferðarreglur (4)]	gert grein fyrir umferðarreglum og helstu umferðarmerkjum og nýtt í daglegu lífi [Umferðarreglur (7)]	áttað sig á nauðsyn þess að sýna ábyrga hegðun í umferðinni vegna öryggis síns og annarra [Umferðarreglur (10)]
Geta til aðgerða	rætt um eigin athafnir og afleiðingar þeirra og tekið þátt í samfélagsmálum [Getatilaðgerða (4)]	sett sig inn í málefni samfélagsins, áttað sig á möguleikum til áhrifa og sýnt það í verki með ábyrgum hætti [Geta til aðgerða (7)]	ígrundað eigin getu til aðgerða og beitt sér á ábyrgan hátt fyrir málefnum sem stuðla að betra samfélagi [Getatilaðgerða (10)]

Saga

Yfirheiti	Við lok 4. bekkjar getur nemandi	Við lok 7. bekkjar getur nemandi	Við lok 10. bekkjar getur nemandi
Sögulegar heimildir	áttað sig á að ólíkar heimildir segja ólíka sögu [Sögulegar heimildir (4)]	metið heimildir og ólík sjónarhorn í umfjöllun um sögu og samtíð [Sögulegar heimildir (7)]	gert sér grein fyrir hlutverki heimilda, sjónarhorna og gildismats í sögu og sameiginlegum minningum [Sögulegar heimildir (10)]
Fjölskyldan	áttað sig á mikilvægi fjölskyldunnar og fjölbreytni fjölskyldugerða í samfélagi manna [Fjölskyldan (4)]	gert sér grein fyrir fjölbreytileika fjölskyldna og margvíslegum hlutverkum innan þeirra á ólíkum tímum [Fjölskyldan (7)]	útskýrt og borið saman hlutverk, fjölbreytileika og þróun fjölskyldunnar á mismunandi tímum og menningarsvæðum [Fjölskyldan (10)]
Heimabyggð	uppgötvað og nefnt dæmi um einkenni og sögu heimabyggðar [Heimabyggð (4)]	greint samhengi umhverfis, sögu, menningar og mannlífs í heimabyggð og tengsl við önnur landsvæði [Heimabyggð (7)]	sýnt fram á skilning á íslensku samfélagi og útskýrt samhengi umhverfis, sögu, menningar, trúar, atvinnulífs og byggðaþróunar []
Íslandssaga	nefnt dæmi um sögu og einkenni Íslands [Íslandssaga (4)]	fjallað um einkenni og þróun íslensks samfélags [Íslandssaga (7)]	útskýrt einkenni og stöðu Íslands í heiminum í ljósi legu landsins, sögu og menningu þjóðar [Íslandssaga (10)]
Saga	sagt frá völdum persónum, atburðum og tímabilum í sögunni [Saga (4)]	fjallað um og greint persónur, atburði, tímabil, tildrög og gang sögunnar [Saga (7)]	sett í samhengi, sýnt fram á þekkingu og gagnrýna sýn á atburðum, tímabilum, tildrögum og gangi mannkynssögunnar [Saga (10)]
Söguleg þróun	komið auga á þætti sem hafa haft áhrif á mannlífið í tímans rás, svo sem umhverfi og skipulag samfélaga [Söguleg þróun (4)]	áttað sig á að sagan hefur mótast af ýmsum þáttum, svo sem umhverfi, atferli, lífsviðhorfum, samfélagsskipulagi og atvinnuháttum [Söguleg þróun (7)]	útskýrt og metið hvernig sagan hefur mótast af ýmsum þáttum, svo sem umhverfi, hugmyndafræði, þ.m.t. trúarbrögðum viljaverkum og tilviljunum [Söguleg þróun (10)]
Áhrif sögu á samtímann	fjallað um atburði í sögunni í tengslum við samtímann [Áhrif sögu á samtímann (4)]	útskýrt með dæmum hvernig sögulegir atburðir hafa áhrif á samfélög og líf fólks í samtímanum [Áhrif sögu á samtímann (7)]	sýnt fram á skilning á sögulegu og hugmyndafræðilegu samhengi atburða sem eiga sér stað í samtímanum á heimsvísu [Áhrif sögu á samtímann (10)]

Jörðin okkar

Yfirheiti	Við lok 4. bekkjar getur nemandi	Við lok 7. bekkjar getur nemandi	Við lok 10. bekkjar getur nemandi
Kortalæsi	áttað sig á hlutverki og notagildi landakorta og ratað með hjálp einfaldra korta [Kortalæsi (4)]	notað kort og gröf til að afla sér upplýsinga og vinna úr þeim og sett upp einföld kort [Kortalæsi (7)]	greint, þekkt og fjallað um upplýsingar á kortum, gröfum og annars konar myndum og sett upp kort til að miðla fjölbreyttum upplýsingum [Kortalæsi (10)]
Samfélög	nefnt dæmi um ólíkar aðstæður, menningu og líf fólks [Samfélög (4)]	varpað ljósi á ólíkar aðstæður, menningu og líf fólks á jörðinni [Samfélög (7)]	greint og borið saman ólíka menningarheima og samfélög, trúarbrögð, hefðir og siði, aðstæður og líf fólks [Samfélög (10)]
Auðlindir	nefnt dæmi um hvernig maðurinn nýtir náttúruna til að lifa af [Auðlindir (4)]	skýrt hvernig notkun mannsins á auðlindum getur haft margvísleg áhrif á lífsgæði og lífbreytileika [Auðlindir (7)]	varpað ljósi á hvers vegna sjálfbær nýting auðlinda er mikilvæg fyrir samfélög og í hnattrænu samhengi [Auðlindir (10)]
Neyslusamfélagið	lýst því hvernig matvæli og föt verða til og hvar þau enda [Neyslusamfélagið (4)]	lýst í grófum dráttum ferli daglegra neysluvara, uppruna þeirra, flutningi, sölu, nýtingu, förgun, endurvinnslu og kolefnisspori [Neyslusamfélagið (7)]	varpað ljósi á neyslusamfélag nútímans, ferli hráefna frá öflun til eyðingar og hugmyndum um mikilvægi hringrásarhagkerfis [Neyslusamfélagið (10)]
Áhrif mannsins	bent á dæmi um áhrif tækni og framkvæmda á mannlíf og umhverfi [Áhrif mannsins (4)]	skýrt með dæmum áhrif tækni og mannlegra athafna á samfélag, loftslag og umhverfi [Áhrif mannsins (7)]	útskýrt áhrif og afleiðingar mannlegra athafna og tækni á loftslag, náttúru og lífsskilyrði alls lífs á jörðinni [Áhrif mannsins (10)]
Sjálfbær þróun	nefnt dæmi um hvernig athafnir okkar hafa afleiðingar til framtíðar [Sjálfbær þróun (4)]	fjallað um hvað sjálfbær þróun felur í sér [Sjálfbær þróun (7)]	sýnt fram á skilning á sjálfbærri þróun og þýðingu hennar fyrir umhverfi, samfélag og efnahagslíf og lífsskilyrði alls lífs á jörðinni [Sjálfbær þróun (10)]
Ábyrgð á náttúruvernd	gert sér grein fyrir mikilvægi sínu í umgengni um og vernd náttúrunnar [Ábyrgð á náttúruvernd (4)]	skýrt með dæmum mikilvægi náttúruverndar og þess að allir leggi sitt af mörkum [Ábyrgð á náttúruvernd (7)]	varpað ljósi á ábyrgð einstaklinga, fyrirtækja, stjórnvalda og alþjóðasamfélags á verndun náttúru og lífsgæða á jörðinni [Ábyrgð á náttúruvernd (10)]