„Klassísk efnahvörf/Fílatannkrem“: Munur á milli breytinga

Núverandi breyting frá og með 28. mars 2025 kl. 02:01

Fílatannkrem[breyta | breyta frumkóða]

Efni og áhöld[breyta | breyta frumkóða]

Stórt tilraunaglas
Lítið bikarglas
Vetnisperoxíð ( ${\ce {H2O2}}$ ) 30%
Kalíumjoðíð ( ${\ce {KI}}$ )
Uppþvottalögur
Vatn
Sloppur
Öryggisgleraugu
Hanskar

Framkvæmd[breyta | breyta frumkóða]

Mælið 50ml af vetnisperoxíði í stóra mæliglasið. Blandið um matskeið af uppþvottalegi í glasið. Blandið með því að sveifla glasinu gætilega í hringi.

Mælið 25ml af vatni í lítið bikarglas. Bætið Kalíumjoðíði við þar til lausnins er mettuð.

Farið út með glösin og stillið þeim upp. Einn nemandi þarf að hella kalíumjoðíðlausninni út í vetnisperoxíðblönduna. Fylgist með hvað gerist.

Ítarefni[breyta | breyta frumkóða]

Hvað er að gerast?[breyta | breyta frumkóða]

Vetnisperoxíð brotnar náttúrulega niður í vatn og súrefni sem myndar froðu en niðurbrotsefnahvarfið er hægt.

{\ce {2H2O2 -> 2H2O + O2 ^}}

Því má hins vegar hraða með því að bæta hvata út í það. Joðíðið úr kalíumjoðíðinu leikur þetta hlutverk í fílatannkremsefnahvarfinu. Það hjálpar til við að losa súrefnissameind frá tveimur vetnisperoxíðssameindum en er ekki hluti af lokasameindunum og er því óbreytt að endingu.

Uppþvottalögurinn lætur froðuna endast lengur.

Efnahvarfið er útvermið svo froðan er nokkuð heit eftir niðurbrotið. Sýna má að froðan inniheldur súrefni með því að bera glóð eða eld að henni.

Hvatar (eða efnahvatar) eru efni sem hjálpa til við efnahvörf með því að lækka orkuþröskuldinn sem þarf til þess að efnahvörf geti átt sér stað.

Leiðbeiningar á öðrum síðum[breyta | breyta frumkóða]

Make Elephant Toothpaste; A bubbly science project from Science Buddies, úr Science Buddies greinaröð Scientific American
Elephant Toothpaste á vef ScienceBuddies (ekki þessu sama og hér að ofan)
Fantastic Foamy Fountain frá Science Bob

Útfærsla fyrir miðstig[breyta | breyta frumkóða]

Þessi útfærsla af tilrauninni fer sparlega með efnin og uppvask verður minna. Auðvelt er að setja hana upp fyrir marga hópa. Skammtar eru gróflega áætlaðir með pípettu og útfærslan hentar því sem einfölduð útgáfa af tilrauninni, t.d. fyrir miðstig. Hér er notast við grænan matarlit út í vetnisperoxíð, pípettur og 10ml mæliglös.

Lesefni um efnahvarfið[breyta | breyta frumkóða]

Elephant's toothpaste grein af ensku Wikipediu

Myndbönd af efnahvarfinu[breyta | breyta frumkóða]

@@ Lína 1: / Lína 1: @@
 == Fílatannkrem ==
 === Efni og áhöld ===
+* Stórt tilraunaglas
+* Lítið {{bún|bikarglas}}
+* {{bún|Vetnisperoxíð}} (<chem>H2O2</chem>) 30%
+* {{bún|Kalíumjoðíð}} (<chem>KI</chem>)
+* Uppþvottalögur
+* Vatn
+* Sloppur
+* Öryggisgleraugu
+* Hanskar
 === Framkvæmd ===
+{{skref|byrja}}
+{{skref|Mælið 50ml af vetnisperoxíði í stóra mæliglasið. Blandið um matskeið af uppþvottalegi í glasið. Blandið með því að sveifla glasinu gætilega í hringi.}}
+{{skref|Mælið 25ml af vatni í lítið bikarglas. Bætið Kalíumjoðíði við þar til lausnins er mettuð.}}
+{{skref|Farið út með glösin og stillið þeim upp. Einn nemandi þarf að hella kalíumjoðíðlausninni út í vetnisperoxíðblönduna. Fylgist með hvað gerist.}}
+{{skref|ljúka}}
 == Ítarefni ==
-* [https://en.wikipedia.org/wiki/Elephant%27s_toothpaste Elephant's toothpaste] grein af [https://en.wikipedia.org/ ensku Wikipediu]
+=== Hvað er að gerast? ===
+Vetnisperoxíð brotnar náttúrulega niður í vatn og súrefni sem myndar froðu en niðurbrotsefnahvarfið er hægt.
+: <chem>2H2O2 -> 2H2O + O2 ^</chem>
+Því má hins vegar hraða með því að bæta ''hvata'' út í það. Joðíðið úr kalíumjoðíðinu leikur þetta hlutverk í fílatannkremsefnahvarfinu. Það hjálpar til við að losa súrefnissameind frá tveimur vetnisperoxíðssameindum en er ekki hluti af lokasameindunum og er því óbreytt að endingu.
+Uppþvottalögurinn lætur froðuna endast lengur.
+Efnahvarfið er ''útvermið'' svo froðan er nokkuð heit eftir niðurbrotið. Sýna má að froðan inniheldur súrefni með því að bera glóð eða eld að henni.
+''Hvatar'' (eða ''efnahvatar'') eru efni sem hjálpa til við efnahvörf með því að lækka orkuþröskuldinn sem þarf til þess að efnahvörf geti átt sér stað.
 === Leiðbeiningar á öðrum síðum ===
 * [https://www.scientificamerican.com/article/make-elephant-toothpaste/ Make Elephant Toothpaste]; A bubbly science project from Science Buddies, úr [https://www.scientificamerican.com/author/science-buddies/ Science Buddies] greinaröð [https://www.scientificamerican.com/ Scientific American]
 * [https://www.sciencebuddies.org/stem-activities/elephant-toothpaste Elephant Toothpaste] á vef [https://www.sciencebuddies.org/ ScienceBuddies] (ekki þessu sama og hér að ofan)
 * [https://sciencebob.com/fantastic-foamy-fountain/ Fantastic Foamy Fountain] frá [https://sciencebob.com/ Science Bob]
-=== Myndbönd af efnahvarfinu ===
-{{#ev:youtube|UraQkB4qO4g}}
+==== <big>Útfærsla fyrir miðstig</big> ====
-{{#ev:youtube|96EicFYFczw}}
+[[Mynd:Efnafræði allt.pptx.jpg|thumb|Framkvæmdalýsing]]
-{{#ev:youtube|l-k8mrz0WQ4}}
-{{#ev:youtube|p8jB4z77If4}}
+Þessi útfærsla af tilrauninni fer sparlega með efnin og uppvask verður minna. Auðvelt er að setja hana upp fyrir marga hópa. Skammtar eru gróflega áætlaðir með pípettu og útfærslan hentar því sem einfölduð útgáfa af tilrauninni, t.d. fyrir miðstig. Hér er notast við grænan matarlit út í vetnisperoxíð, pípettur og 10ml mæliglös.
-{{#ev:youtube|i_-EE8FQ0eU}}
-{{#ev:youtube|ZNPeM_axjd8}}
+=== Lesefni um efnahvarfið ===
+* [https://en.wikipedia.org/wiki/Elephant%27s_toothpaste Elephant's toothpaste] grein af [https://en.wikipedia.org/ ensku Wikipediu]
+== Myndbönd af efnahvarfinu ==
+{{#ev:youtube|UraQkB4qO4g|400px}}
+{{#ev:youtube|96EicFYFczw|400px}}
+{{#ev:youtube|l-k8mrz0WQ4|400px}}
+{{#ev:youtube|p8jB4z77If4|400px}}
+{{#ev:youtube|i_-EE8FQ0eU|400px}}
+{{#ev:youtube|ZNPeM_axjd8|400px}}
 * [https://www.ruv.is/frettir/menning-og-daegurmal/2021-01-16-filatannkrem-buid-til-a-tilraunastofu Frétt um þátt Húllumhæs sem er á myndbandi hér að ofan]
 * [https://www.facebook.com/HaskoliIslands/videos/10153392915785728/ Sprengju-Kata gerir fílatannkrem í Háskólalestinni]
 * [https://www.facebook.com/watch/?v=1723444251261052 Tíundi bekkur Nesskóla að gera fílatannkrem]
-{{#ev:youtube|Kou7ur5xt_4}}
+{{#ev:youtube|Kou7ur5xt_4|400px}}
-{{#ev:youtube|e09xig209cQ}}
+{{#ev:youtube|e09xig209cQ|400px}}
 [[Flokkur:Verkefni fyrir miðstig]]
 [[Flokkur:Verkefni fyrir unglingastig]]
 [[Flokkur:Verkefni í efnafræði]]